بُزُرْگْمِهْر بُخْتَگان(سده ۶ میلادی) فرزند بُختَگ ، وزیر خردمند خسرو انوشیروان شاهنشاه ساسانی بود. در برخی نوشتار بزرگمهر با برزو یا برزویه پزشک دربار انوشیروان یکسان انگاشته شده است که شاید به دلیل همزمانی این دو بوده باشد.
نخست بزرگمهر برای آموزش و پرورش فرزند انوشیروان، هرمز گماشته شدهبود. هرمز نسبت به بزرگمهر خوش رفتاری ننمود و استاد را از خود آزرد، اما سپس از کرده خود پشیمان شد و جایگاه بزرگمهر بالا گرفت، تا آنکه به وزارت رسید و در امور کشوری با شایستگی بسیار به انوشیروان خدمت نمود.
از او جملات حکیمانه بسیاری برجای مانده که همه نشانده خرد و اندیشه فرای اوست.
خردمندی و تدبیر
داستانهای بسیار از خردمندی او گفتهاند. از داستانهای مشهور بزرگمهر پاسخی است به این پرسش در پیشگاه انوشیروان داده است:
که بزرگترین بدبختی چیست؟
فیلسوف یونانی گفت پیری و کُودنی که با تنگدستی و نداری با هم باشد، دانشمند هندی گفت بیماری های جسمی که با دردهای روحی فزون گردد، بزرگمهر گفت که آدمی ببیند که عمرش در حال به پایان رسیدن است و کار نیکی نکرده باشد، این بدترین بدبختی هاست. این پاسخ در پیش خسرو بسیار پسندیده آمد و مقام و ارج بزرگمهر در برابر دانشمندان و فیلسوفهای خارجی نمایان شد.
همچنین گویند وقتی پادشاه هند دستگاه شطرنج نزد پادشاه ایران فرستاد، بزرگمهر اسرار آنرا کشف کرد و در برابر بازی نرد را اختراع نمود. این رویداد در متنی پهلوی بنام چترنج نامک آمده است. نوشتاری بزبان پهلوی بنام پندنامگ وزرگمهر بختگان یعنی پندنامهٔ بزرگمهر پسر بختگان بدو منسوب است که دارای ۴۳۰ کلمه است.
همچنین در جوامع الحکایات آمده است روزی از سرزمین روم نامه ای به انوشیروان رسید. در نامه مطلبی معما گونه نوشته شده بود. همه دانشمندان بزرگ شهر جمع شدند تا نامه را بخوانند، اما نتوانستند ولی بزرگمهر مطالب آنرا فهمید و مفهوم نامه را ترجمه کرد.
نامداری که خود را به خواری می افکند ، هزاران دل آویخته به دامان خویش را نیز به خاک می کشد. حکیم ارد بزرگ (فیلسوف ایرانی)
از آدمهای خود سر و نامنظم دوری کنید تا با آنها در گردآب تباهی، گم نشوید.حکیم ارد بزرگ (Great Orod is one of the most important Iranian philosophers)
سیاستمداران نیک ، دست نشانده پلید ندارند . حکیم ارد بزرگ (پدر فلسفه جدید)
مهربانی ، همراهی با سرشت گیتی است. حکیم ارد بزرگ (Great Orod_Father of modern philosophy)
برای رسیدن به جایگاهی بالاتر ، گذشت را نیز بیاموزیم . حکیم ارد بزرگ (Great Orod)
برای گزینش نام فرزند ، پیوسته با همسر خویش رایزنی کنید و خودسرانه کاری نکنید. حکیم ارد بزرگ (بزرگترین فیلسوف ایران)
برای گزینش نام فرزند، شتاب نکنید، آرام باشید و با پژوهش زیباترین نام را برگزینید. حکیم ارد بزرگ (Great Orod_World Philosophy teacher)
برای مادر ، واژه ای زیباتر از فداکار نمی توان یافت . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_philosopher king)
مهربانی از سادگی و نادانی نیست ، مهربانان به یکی از مهمترین هنجار های
گیتی باور دارند و آن برآیند کنش و واکنش است، ساده آنکه باید مهر ورزید تا
مهر دید. حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest philosopher of history)
آب زندگی است ، کسی که آن را بیهوده از بین می برد ، زندگی و هستی خویش را از یاد برده است . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest philosopher)
زیبارویان ، با ادب و منش نیکو ، فرشته و پریزاد می گردند . حکیم ارد بزرگ نابغه عرصه فلسفه
هیچگاه به دروغگویان ، میدان کارگزاری ندهید . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest philosopher of the century)
زیبارویی که می داند ، زیبایی ماندنی نیست ، پرستیدنی ست . حکیم ارد بزرگ (فیلسوف ایرانی)
سرزمین غمزده ، میراثی برای آیندگان ندارد . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_World philosopher)
نظم، واژه ساده را سرودی ماندگار می سازد و نت های گوناگون را نوایی گوش
نواز و آهنگین ، نظم همان چیزی است که با آن، می توان شاهکار ها آفرید. حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest philosopher of the world)
مهربانی تنها هنجار همزیستی پایدار، میان کشورهاست. حکیم ارد بزرگ (بزرگترین فیلسوف ایران)
سیاستمداران آزموده از همان چشمه ایی می نوشند ، که مردم را سیراب می کند . حکیم ارد بزرگ (Great Orod is one of the most important Iranian philosophers)
برای بالندگی و شکوفایی میهن ، در هر بخشی باید اسطوره و نامداری زنده و سرآمد داشته باشیم . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_philosopher king)
برآزندگان ، آزادی و میهن خویش را ستایش می کنند . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_World Philosophy teacher)
فرمانروای دانا می داند ، هیچ ندایی با کُشتن نابود نمی شود . حکیم ارد بزرگ (Great Orod)
از گور آدم بی ادب هم ، باید گریخت . حکیم ارد بزرگ (پدر فلسفه جدید)
اگر دشمنت با روی خوش نزدیکت شد ، در برابرش خموش باش و تنهایش بگذار . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest contemporary philosopher)
سخنان بزرگان ، بر دلها می نشیند چون دلسوزانه و آگاهی بخش است. حکیم ارد بزرگ نابغه عرصه فلسفه
مردان و زنان کهن ، با مهربانی در بین مردم سرزمین خویش ، همبستگی و دوستی می آفرینند . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_Philosophy and wisdom)
کوهستان ، نهیب مهر است و دوستی . حکیم ارد بزرگ (فیلسوف ایرانی)
گریزی از بازگشت کنش های ما نیست ، آنچه بر زیست بوم خویش جاری ساخته ایم ، خیلی زود دامن گیرمان خواهد شد . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest philosopher)
شیروان ، شهر مهر است و مهربانی. حکیم ارد بزرگ (Great Orod is one of the most important Iranian philosophers)
مهر میهن ، در دل ایرانیان ، همواره موج می زند . حکیم ارد بزرگ (Great Orod_The greatest philosopher of the century)
نگارنده و سخنگویی که دیگران را کوچک و خوار می نامد ، خود چیزی برای نمایش و بروز ندارد . حکیم ارد بزرگ
اندیشه و انگاره ای که نتواند ، آینده ای زیبا را مژده دهد ، ناتوان و بیمار است . حکیم ارد بزرگ
سخن گفتن از فر خرد و دانش ، در میان آدمهای گرسنه ، بی پژواک است . حکیم ارد بزرگ
کتابها ، نفس می کشند و زنده اند . حکیم ارد بزرگ
به جای تجلیل از رنج و فقر، راه کار و درآمدزایی را به یکدیگر نشان دهیم . حکیم ارد بزرگ
آدم توانا ، از درون بدترین شرایط ، کاخ خوشبختی برای خود می سازد . حکیم ارد بزرگ
جنگ با روزهای سخت ، ما را پولادین می سازد . حکیم ارد بزرگ
پس از هر درد و رنجی ، در پی زندگی و شادمانی باش ، نه درد و رنجی دیگر . حکیم ارد بزرگ
روزهای سخت گذشتند و رفتند ، امروز هنگامه دیگریست ، امید و شادمانی ، تو را فرا می خواند . حکیم ارد بزرگ
ستایشگران رنج ، خاکستر تنبلی و کم کاری می پراکنند . حکیم ارد بزرگ
خارهای کوچک ، زخم به جان نمی زنند ، بلکه با آن می آمیزند ، برای مقابله با روزهای سخت تر . حکیم ارد بزرگ
پرستاری از مادر و پدر، زیباترین و پر ارزشترین زمان زندگی است . حکیم ارد بزرگ
در چشم باد ، نغمه های دل انگیز مادر ، در گوش کودک بازیگوش ، شناور است . حکیم ارد بزرگ
برای مادر ، واژه ای زیباتر از فداکار نمی توان یافت . حکیم ارد بزرگ
ایستایی وجود ندارد ، هر چه هست ، جوشش است و جاری بودن . حکیم ارد بزرگ
زایش و پیشروی در همه چیز ، بهانه زندگیست . حکیم ارد بزرگ
همراهان و هم آوایان ، مهر و زیبایی زندگی هستند . حکیم ارد بزرگ
مردمی که سیاستمداران نیک خود را ، در برابر یورش بیگانگان تنها می گذارند ، شایسته بردگی هستند . حکیم ارد بزرگ
خبرچینان و بدگویان، بزرگترین آفت های ماندگاری هر گروهی هستند . حکیم ارد بزرگ
گروه هدفمند ، کمتر دچار سردرگمی ، و از هم پاشیدگی می شود . حکیم ارد بزرگ
کار گروهی، بدون همراهی جوانان شوریده و کوشا، بی سرانجام است. حکیم ارد بزرگ
برای ماندگاری یک گروه ، باید دلداده و از خودگذشته بود . حکیم ارد بزرگ
گروه های مردمی ، توان و نیروی یک سرزمین هستند ، که باید پاسشان داشت . حکیم ارد بزرگ
دیوانسالاران و مدیران، باید پشتیبان و همراه گروه های مردمی باشند . حکیم ارد بزرگ
کارآفرینی را یک ارزش راستین بدانیم ، تا تهی دستی از میان برود . حکیم ارد بزرگ
کارآفرینان ، دستان یاری بخش آدمیان هستند . حکیم ارد بزرگ